Türkçe Hakkındaki Görüşlerim - Johan Vandewalle

"...Anadili Türkçe olan bir kişinin kısa cümlelerle düşündüğü, konuşma anında ise bu kısa cümleleri çeşitli yollarla birbirine bağlayarak karmaşık yapılar kurduğu görüşündeyim. Bu "cümle bağlama eğilimi" bazı konuşurlarda zayıf, bazılarında ise adeta bir hastalık derecesinde güçlü olabilir. Bu son durumda ortaya çıkan dilsel yapılar, insan zihninin üstün olanaklarını en güzel şekilde yansıtıyor. Farklı dil gruplarına ait birçok dili incelediğim halde şimdiye kadar hiçbir dilde beni Türkçe’deki karmaşık cümle yapıları kadar büyüleyen bir yapıya rastlamadığımı söyleyebilirim. Biraz duygusal olmama izin verirseniz, bazen kendime "keşke Chomsky de gençliğinde Türkçe öğrenmiş olsaydı... ", diyorum. Eminim o zaman çağdaş dilbilim İngilizce’ye göre değil, Türkçe’ye göre şekillenmiş olurdu..."

Yukarıdaki yazıyı tamamen Türkçe yazmıştır.

Johan VANDEWALLE kimdir?
15 Şubat 1960 Belçika doğumlu, 34 dil ve lehçe bilen, Dünyanın en büyük dilbilimcilerinden Johan Vandewalle dillere ilgisinin başlayaşını şöyle anlatıyor:Türkçe ile ilk kez 1973’te yaptığı bir İstanbul gezisi sırasında tanıştığını belirten Vandewalle, şunları kaydetti: “O zaman 13 yaşındaydım. O gezide yaşadığım misafirperverlik beni çok etkiledi ve Türkçeyi öğrenmeye sevk etti. Türkçeyi biraz öğrenince, matematiksel yapısına hayran kaldım. Ve bu dili, bütün yanlarıyla incelemeye karar verdim.” Vandewalle, Belçika’ya döndükten sonra Türkçeyi öğrendiğini, daha sonra da Osmanlıca ve eski Uygur Türkçesini öğrenerek Orhun Abideleri'ni incelediğini anlattı.

Vandewalle’nin bildiği diller
Wandewalle, Flemenkçe, Latince, İngilizce, Almanca ve Türkçenin yanı sıra Farsça, Çağdaş Arapça, Rusça, Osmanlıca, Klasik Arapça ve Eski Slavcayı öğrendiğini kaydetti. Türkçeye olan merakının ardından da Özbek, Kazak, Kırgız, Türkmen, Azeri, Uygur, Tatar, Başkurt, Tuva, Orhon, Eski Uygur, Kuman ve Çağatay Türkçeleri ile Tacikçeyi de kendi kendine öğrendiğini söyledi. Arapça kursu sonucunda da Mısır ve Fas Arapçasını öğrendiğini anlatan Vandewalle, yalnızca seyahatlerde kullanmak amacıyla da İtalyanca, Arnavutça, Yunanca, Hintçe, Urduca ve Fince öğrendiğini söyledi. Vandewalle, sadece dil merakından dolayı da Gaelic, Japonca, Svahili ve Sırpça kitaplar okuduğunu ve bunları anladığını kaydetti.

Johan Vandewalle, dil öğrenmenin paha biçilmez bir zenginlik olduğunu vurgulayarak, amacının, bu zenginliği insanlarla paylaşmak ve onlara da öğretmek olduğunu kaydetti. 1987 yılında katıldığı yarışmada, 22 yaşayan dili kullanarak ‘en çok dil bilen Belçikalı’ unvanı aldığına işaret ederek, “Ancak amacım, dil konusunda rekor kırmak değil. Azimli olduktan sonra öğrenilemeyecek dil yoktur.” dedi. Vandewalle, Belçika’da bulunan ve başkanı olduğu ‘’Oryantal, Doğu Dilleri ve Kültürleri Öğretim Merkezi’’nde farklı düzeylerde konuşulan Türkçe ve Arapça dersleri verdiğini, ayrıca değişik ülkelerde yaşayan ve Türkiye Türkçesini öğrenmek isteyenler için ‘’Türkçekent’’, Türk lehçelerine meraklı olanlar için de ‘Türkçestan’ adlı internet siteleri hazırladığını bildirdi.

Kendisi tarafından kaleme alınan yazının aslı:
Karmasik cumlelerle ilgili soruma yanit veren Sayin Saban Gul ve AhmetAydin'a tesekkurler.

Karmasik cumlenin parcalara, yani daha kucuk cumlelere ayrilmasi guzelbir yontem. Bu yontem, ogrencinin anlasilmasi kolay parcalardan hareketederek karmasik cumlenin anlamini bulmasini kolaylastiriyor. Ancak zayiftarafi bence karmasik yapinin parcalardan nasil insa edildiginiyeterince aciklamamasidir. Asagida bu problemi halletmek icin karmasikyapilari gorsellestirmek icin bir yontem onerecegim.

Anadili Turkce olan bir kisinin kisa cumlelerle dusundugu, konusmaaninda ise bu kisa cumleleri cesitli yollarla birbirine baglayarakkarmasik yapilar kurdugu gorusundeyim. Bu "cumle baglama egilimi" bazikonusurlarda zayif, bazilarinda ise adeta bir hastalik derecesinde gucluolabilir. Bu son durumda ortaya cikan dilsel yapilar, insan zihnininustun olanaklarini en guzel sekilde yansitiyor. Farkli dil gruplarinaait bircok dili inceledigim halde simdiye kadar hicbir dilde beniTurkcedeki karmasik cumle yapilari kadar buyuleyen bir yapiyarastlamadigimi soyleyebilirim. Biraz duygusal olmama izin verirseniz,bazen kendime "keske Chomsky de gencliginde Turkce ogrenmis olsaydi... "diyorum, eminim o zaman cagdas dilbilim Ingilizceye gore degil, Turkceyegore sekillenmis olurdu...

Konumuza, yani onermek istedigim yonteme, donelim:

"Olayi tartismak uzere ust duzey bakanlarin katildigi acil toplantiyacagrilan Sivil Havacilik Bakani Huseyin, hava trafik kontrol merkeziniarayan bir kisinin, ucagin kacirildigini soylemesinin �yanlis alarma�neden oldugunu soyledi." ("Yanlis alarm korkuttu", (3/10/2001, NTVNSMBC)

Bu karmasik cumlenin yapisini ogrencilerimiz icin en iyi sekildegorsellestirmeye calisalim. Yapiyi ayirdigimiz parcalari (ilk 3 kelimeyisimdilik birakalim) asagidaki kaliba gore gosterelim:

+belirtili ozne

tumlec

+eylem

Boylece elde ettigimiz kisa cumlelerin sayisi 7'dir. Bu kisa cumlelerinbazilarinin diger cumlelerde ozne, nesne,... konumuna gectiginigosterebilmek icin cumlelerimizi numaralayalim. Asagida bu numaralariparcalarin karmasik yapinin icindeki yerine gore sectim (belki dahauygun bir numaralama onerilebilir). Sifat-fiil ictumtesi (relativeclause) olusturulurken silenen bazi ogeleri de tekrar ekledim: 1'deki"Sivil Havacilik Bakani Huseyin", 2'deki "toplanti", 4'teki "kisi".Aslinda co-referential (gonderim acisindan ozdes) olan ogelere ayniendeksler de eklenebilirdi, ancak yontemi ogretim alaninda uygulamayiamacladigim icin, ogrencileri fazla korkutmamak icin, bundan vazgectim:

1+Sivil Havacilik Bakani Huseyin

acil toplantiya

+cagrildi

2+ust duzey bakanlar

toplantiya

+katildi

3+ Sivil Havacilik Bakani Huseyin,

"7"yi

+ soyledi.

4+kisi

hava trafik kontrol merkezini

+aradi

5+ bir kisi

"6"yi

+ söyledi

6+ ucak

+ kacirildi

7+ "5"

yanlis alarma

+ neden oldu

Ayni numaralamayi kullanarak karmasik yapiyi simdi asagidaki gibigorsellestirebiliriz. Sozcukler satir satir olarak soldan saga dogruokundugunda asil cumlemizi tekrar buluyoruz (bu yapinin ekraninizdadogru gozukmesi icin Courier gibi "non-proportional" font secmeniz cokonemli!):

1+(Sivil Havacilik Bakani Huseyin)

2+ust duzey bakanlarin

(toplantiya)

+katildigi

acil toplantiya

+cagrilan

3+ Sivil Havacilik Bakani Huseyin,

4+(kisi)

hava trafik kontrol merkezini

+arayan

5+bir kisinin,

6+ ucagin

+ kacirildigini

7+ + söylemesinin

yanlis alarma

+ neden oldugunu

+ soyledi.

Fazla karmasik olmayan yapilarin gorsellestirilmesi icin ayraclarlayetinilebilir:

Bir kisi, [ucagin kacirildigi]-ni söyledi

Ancak yapi cok karmasik olunca ayrac kullaniminin, dilbilimci olmayanyabancilara Turkce ogretiminde bir cozum olamayacagi sanirim asagidakiornekten anlasiliyor:

[[Ust duzey bakanlarin katildigi] acil toplantiya cagrilan] SivilHavacilik Bakani Huseyin, [[[hava trafik kontrol merkezini arayan] birkisinin, [ucagin kacirildigini] söylemesinin] yanlis alarma nedenoldugunu] soyledi.

Anlattigim yontemle ilgili ne dusunuyorsunuz? Isterseniz ayrintilaragirebilirim.

Selam ve saygilarimla,

Johan Vandewalle